وشەکان بەشێکن لەژیانمان پانتاییەکی فراوانیان لە تەمەن و کاتمان داگیرکردووە، بەهۆی وشەکانەوەیە دەتوانن پەیوەندی لەنێوان کەسەکانی دەوروبەرمان دروستبکەین و کارەکانی ڕۆژانەمان ڕاپەڕێنین. هەرتاکێکی تەندروست لەگەڵ گەورەبونیدا، قۆناغ بەقۆناغ زاری دەپرژێ و گڕوگاڵی فێربوونی زاراوەی دایک دەکات، لەگەڵ هەڵکشانی تەمەنی دەربڕینی وشەکان و هەڵبژاردنی جۆری وشەکان گۆڕانکاریان بەسەردادێت.
ماسولکەی زمان بەهێزدەبێت و بەو شێوەزارەی کە زیاتر ئاخاوتن دەکات زمان پاراوتر و شارەزاتردەبێت لە دەربڕینەکانی و تێگەیاندنی کەسانی دەوروبەری
هاوتەریب لەگەڵ زمانی قسەکردن، زمانی جەستە، زمانی ئاماژە، زمانی ژمارەکان، زمانی هەستەکانیش هەیە، بەپێ کات و شوێن و جۆری گفتوگۆکە گرنگی و واتاکانیان دەگۆڕدرێت، بەڵام زمانی ئاماژە بەشوەیەکی سەرەکی تایبەتە بەو مرۆڤانەی کە خاوەن پێداوستی تایبەت و نابیستن.
لە جیهاندا چەندین دەوڵەت و وڵات و هەرێم و دورگەیەک شێوەزاری تایبەت بەخۆیان هەیە، بەشێکە لە کلتور و ناسنامەیان و پاراستنی لە فەوتان ئەرکی سەرشانیانە، ئێمەی مرۆڤ کە دانیشتوی ئەم گۆی زەوییەین و ڕۆژانە ژیانی تێدا بەڕێدەکەین لەگەڵ ڕەفتارەکان، وشەکانی ناو گفتوگۆکانمان لەماڵ و ناوخێزان یاخود شوێنی کار، لەگەڵ هاوڕێ و خزم و ناسراوانبێت یان جێگا گشتیەکان و وەیاخود لە کاتی سەفەر و گەشتەکاندا وشەکان سەنگ و قورساییەکی گەورە لە سەردڵ و دەرون و بیکردنەوەمان بەجێ دەهێڵن، ئەگەر چی لە ڕوکەشدا وادیارە بۆ بەڕێکردنی کارەکانمانە بەڵام لە ڕاستیدا بەشێکن لە بوونمان و هێزیان لێوەردەگرین لە کاتە جیاکاندا.
کاتێک پێوستمان بە ڕاوێژکاری کەسێکە و پەیوەندی پێوەدەکەین، بەڕونی ئاسەواری وشەکانی لەدەرونمان دەبینین و ڕاڕای و گومانەکانمان یەکلادەکاتەوە و هەستی دڵنیای لە ناخماندا چرۆدەکات.
ئەوکاتەی سەرکەوتنێکمان تۆمارکردووە لە کارێکدا و دڵخۆشیمان بە هەزار نۆتە ئاوازی خۆشبەختی دەژەنێ، وشە ناسک و پڕواتاکانی دەوروبەر و دڵسۆزانمانن جۆش و خرۆش بە دڵمان دەدەن و ئاهەنگی سەرکەوتنمان ڕازاوە و هەستی ئیرادە و بەردەوامی لە بونمان زیاتردەکەن.
کام لە ئێمە دۆخێکی قورس و خەمناک و سامناکدا لە ژیانیدا دروست نەبووە، بەجۆرێک هەستی بەسڕبون و تۆقین و تاریکی کردووە، بەڵام وشەگەلێک کە بەگوێدا چرپێنراون و پڕ بوون لە ورە و گەشبینی و بێ هیوانەبوون و کۆڵنەدان بوون بەهۆکاری هەستانە و گۆڕانی دڵتەنگی بۆ شادی و هەستی تەنهای بۆ پاڵپشتی، بونەتە هۆی دوبارە دەست پێکردنەوە لەو شوێنەی کە ڕاوەستاوە گۆڕینی بیری ئەرێنی بەبیری نەرێنی، خەندەکردن بە ڕووی پێشهات و ڕوداوەکانی ژیانی لەسەر پێی خۆی وەستاوەتەوە بۆ هەمیشە.
زۆر ساتی جوان و ڕوداوی مێژووی و بابەتی نایابیش هەبوون لە ژیانی مرۆڤدا، وشەی زبر و ڕوخێنەر و تەڵخکەر و دڵ توندکەر و زار وشکەر، بونەتە هۆی تێکدان و بە خۆڵەمێش کردنی ڕۆحی خاوەنەکەی و خاپورکردنی خۆزگەکانی و هەڵکێشانی نەمامی خەونەکانی وشکردنی باخی ئامانجەکانی.
بیرمانبێت هونهری گفتوگۆ، یهکێک له هونهره گرنگهکان دهبێت ههموومان بهجوانترین شێواز فێری بین و بهکاری بێنین له ژیانی رۆژانهماندا، چونکه لهڕێی گفتوگۆ وە دهتوانین دهستنیشانی ئاستی کهسایهتی و ڕۆشنبیری بهرانبهرهکانمان بکهین.
فهیلهسووفی یۆنانی سوقرات وتوویهتی (تکلم حتی ٲراک) واته قسه بکه تا بتبینم، له سهردهمی ئهمڕۆدا هونهری گفتوگۆ وهک پردێکه بۆ دروستکردنی پەیوهندی زیاتر و گهشهپێدان به بازنهی ناسین لهگهڵ خهڵک، چ له شوێنی کار یان شوێنی خوێندن و تهنانهت له هاوڕێیهتی.
دهبێ دەرک بەو ڕاستیە بکەین وبزانین تا قسهکانمان جوان و پڕواتا و بهبنهما بێت، ئهوا خۆمان له دڵی خهڵک جێ دهکهینهوه و دهبینه جێی رێز لهلایان، ئاشکرایە کە گفتوگۆکردن دوو ڕووی جیاوازی ههیه ئهویش لهڕووی (ئهرێنی و نهرێنییه)، لهڕووی زانستی دهروونناسییهوه قسه ئهرێنییهکان کاریگهرییهکی یهکجار باشیان ههیه لهسهر بهرانبهرهکانمان، ئهمهش بهپێچهوانهی قسه نهرێنییهکانه لهرووی کاریگهرییهوه.
کەواتە ئێمەی مڕۆڤ ئەبێت بیرمانبێت و بزانین کە:
۱/ چۆن قسەدەکەین وشەکان چۆن ڕیز دەکەین و بە چ ئاوازێک هاوکات لەگەڵ چ جوڵەیەک دەری دەبڕین.
۲/ دوور کەوتنەوە لە تاڵیەکانی زمان وەک درۆکردن غەیبەت وبوهتان و دوو زمانی وجوێن وقسەی نەشیاو و تانە دان.
۳/ زمانی بپارزێت لەو شتانەی پەیوەندی بەئێمەوە نییە یان زانیاریمان لە بارەیەوە نییە: (قل خیراً أو اصمت ). قسەی خێر بکە یان بێ دەنگ بە
۴/ کاتێ کەسێک قسەی بۆ کەسێک کرد لەو کاتەدا ئاوڕی دایەوە واتە ئەو قسەیە ئەمانەتە و نابێ بۆ کەسانی تری بگێڕیتەوە.
۵/ واجوانە سەرەتا قسەی لەگەڵ کەسی بەتەمەندا بکرێت لە مەجلیسەکاندا.
۶/ نەبڕینی قسەی بەبەرانبەر.
۷/ لەسەرخۆ قسە کردن و پەلە نەکردن تیایدا زانایان دەڵێن لە۱ خولەکدا هەر مرۆڤێک دەتوانێت ۱۲۰ وشە دەرببڕێت
۸/دەنگ نزم کردنەوە لەکاتی قسە کردندا
۹/ واجوانە مرۆڤ قسە و کردەوە وەک یەکبێت
۱۰/ دوور کەوتنەوە لەموناقەشە و جیدال و دەمە دەم کردن.
۱۱/ زۆر لەخۆ نەکردن لەقسەکردندا وخۆ فەرز نەکردن بەسەر کەسانی تردا.
۱۲/ بەکارهێنانی جوڵەی دەست و سەیرکردنی بەرامبەر لەکاتی قسەکردندا
۱۳/ هەڵبژاردنی وشەکان بەوریای و دیقەتێکی زۆرەوە کاتێک بە نامە و ئیمێڵی ئەلیکترۆنی و کاغەز یان پەیوەندی تەلەفۆنی قسەدەکەین چوون بەرامبەر دورە لێمان بەتۆنی دەنگ و ئاماژەی دەست و ڕوخساردا ناتوانی درکی ناوەڕۆکی تەواوەتی قسەکانمان بکات. ئەم وتارە دەربڕی رای نووسەر خۆیەتی.
ڕۆشنا ساڵح بامۆکی
