به گزارش پایگاه خبری “دەنگانا” استان کردستان، با بیش از یک میلیون و ۷۴۰ هزار هکتار عرصه ملی و منابع طبیعی، بخش مهمی از قلب تپنده زاگرس را در خود جای داده است؛ منطقهای که با پوشش متنوع جنگلی و مرتعی، تنوع زیستی کمنظیر، منابع آبی غنی و نقش حیاتی در حفظ اقلیم غرب کشور، از اصلیترین ذخیرهگاههای اکولوژیکی ایران به شمار میرود. اما در دهههای اخیر، فشارهای انسانی، تغییرات اقلیمی و بهرهبرداری بیرویه، این سرمایه عظیم را با تهدیدهای جدی روبهرو کرده است.
با وجود این چالشها، کردستان در سالهای اخیر مسیر تازهای را در مدیریت منابع طبیعی در پیش گرفته است؛ مسیری مبتنی بر مدیریت علمی، مشارکت مردمی و نظارت قاطع که ثمرات آن در کاهش تخلفات، افزایش بازدارندگی و بازگشت بخشی از اراضی ملی به دامن طبیعت نمایان شده است. در این مسیر، نقش مهندس شریفی پور، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان، برجسته است؛ مدیری که با نگاه حرفهای، پاکدستانه و اخلاقمحور، توانسته است بین توسعه و حفاظت تعادل برقرار کند و الگویی از مدیریت جهادی، مردممحور و قانونمدار را در این دستگاه اجرایی حساس رقم بزند. زاگرس و کردستان؛ ستون سبز حیات در غرب ایران زاگرس نهفقط یک رشتهکوه که یک موجود زنده است؛ با ریههایی از بلوط، تنفسی از نسیم کوهستان و رگهایی که آب حیات را از دامنههای مرتفع تا جلگههای غربی جاری میکند.
استان کردستان، بهعنوان بخش شمالی این کمربند حیاتی، بیش از ۶۰ درصد از وسعت خود را به جنگلها و مراتع اختصاص داده است. جنگلهای این استان عمدتاً از نوع بلوط ایرانی هستند که با پوشش تنک اما گسترده، نقشی حیاتی در مهار فرسایش خاک، تعدیل آب و هوا و تأمین معیشت جوامع محلی دارند. مراتع غنی و اراضی شیبدار نیز بخش عمدهای از زیستبوم غرب کشور را شکل میدهند. اما تصرف و تغییر کاربری، کمبود بارندگی و تخریب پوشش گیاهی در برخی مناطق، موجب شکنندگی زیستمحیطی شده است. به همین دلیل، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور طی سالهای اخیر رویکرد تمرکز بر مدیریت مشارکتی و هوشمندسازی حفاظت از منابع را در پیش گرفته است. کردستان نیز یکی از استانهایی است که این سیاست را با جدیت دنبال میکند.
تهدیدها؛ از آتشسوزی تا تغییر کاربری بررسیهای میدانی اداره کل منابع طبیعی کردستان نشان میدهد مهمترین تهدیدهای منابع طبیعی استان را میتوان در چهار محور خلاصه کرد:
۱- آتشسوزیهای عمدی و غیرعمدی در جنگلها و مراتع، که در فصل تابستان بهدلیل گرمای شدید، وزش باد و سهلانگاری انسانی تشدید میشود.
۲-چرای مفرط دام و تخریب مراتع که ظرفیت رویش را کاهش داده و فرسایش خاک را افزایش میدهد.
۳-تغییر کاربری اراضی ملی و تجاوز به حریم منابع طبیعی در اطراف شهرها و روستاها.
۴-قاچاق چوب و بهرهبرداری بیرویه از گیاهان دارویی و مرتعی.
در کنار این موارد، رشد ساختوساز غیرمجاز و توسعه زمینهای کشاورزی در محدوده اراضی ملی، به یکی از دغدغههای جدی منابع طبیعی تبدیل شده است. عملکرد یگان حفاظت منابع طبیعی کردستان در سال ۱۴۰۴ یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان، بهعنوان بازوی اجرایی این سازمان، در سال ۱۴۰۴ توانسته است با اجرای طرحهای نظارتی و گشتهای مستمر، کاهش قابلتوجهی در تخلفات اراضی ملی ایجاد کند.
براساس آمار رسمی هفتماهه نخست سال جاری: در اجرای ماده ۵۵ قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگلها و مراتع (تجاوز و تصرف اراضی ملی)، تعداد ۱۱۸ فقره پرونده تشکیل و ۱۳۱ هکتار از اراضی ملی رفع تصرف و خلع ید شده است. در حوزه ماده ۴۸ (قطع غیرمجاز درختان جنگلی)، تعداد ۱۷۴ پرونده با حجم ۳۷۰ اصله درخت و چوب قاچاق کشف و به مراجع قضایی تحویل داده شده است. در ارتباط با ماده ۴۴ (آتشسوزیها و حریقهای عمدی)، یگان حفاظت در قالب ۵۶ مأموریت اطفای حریق شرکت داشته که منجر به مهار بیش از ۹۰ درصد آتشسوزیها در ساعات اولیه شده است. همچنین بیش از ۶۰ دستگاه وسیله نقلیه حامل چوب و زغال قاچاق توقیف و تحویل مقامات قضایی شده است. این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته نشان میدهد که تخلفات منابع طبیعی در استان حدود ۲۵ درصد کاهش یافته است؛ دستاوردی که در شرایط اقتصادی کنونی و فشار معیشتی بر جوامع روستایی، نتیجه رویکرد تعاملی، آموزشی و بازدارنده اداره کل منابع طبیعی است.
مدیریت علمی و پاکدستانه مهندس شریفی پور؛ الگویی برای مدیریت منابع طبیعی کشور
یکی از دستاوردهای مدیریتی مهندس شریفی پور، استقرار نظام شفافیت اداری در فرآیندهای واگذاری، صدور مجوز و اجرای طرحهاست. تمامی پروندهها و مصوبات مرتبط با اراضی ملی در سامانههای الکترونیکی پنجره واحد زمین ثبت میشوند و نظارت همزمان از سوی اداره حقوقی، حراست و معاونت فنی انجام میگیرد. کارشناسان منابع طبیعی معتقدند که مدیریت در این حوزه، صرفاً به معنای اجرای قانون نیست، بلکه ترکیبی از علم، اخلاق، ارتباط اجتماعی و درک بومی از زمین و مردم است. در همین چارچوب، شریفی پور بهعنوان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان، در چند سال اخیر توانسته است با تلفیق تجربه، دانش فنی و تعهد سازمانی، مسیر تازهای را در اداره منابع طبیعی استان رقم بزند. او با تأکید بر اصل «منابع طبیعی متعلق به مردم است»، محور اصلی فعالیتهای خود را بر مشارکت جوامع محلی و افزایش آگاهی عمومی استوار کرده است. در دوره مدیریت او، اجرای طرحهای آموزشی و ترویجی در روستاها،اجرای پروژه های آبخیزداری با مشارکت مردم، زراعت چوب و ایجاد دیدهبانهای مردمی منابع طبیعی، تقویت قرقهای مشارکتی، و توسعه طرحهای مرتعداری، بهصورت جدی دنبال شده است.
از دیگر اقدامات شاخص این دوره، ساماندهی دقیق پروندههای حقوقی مربوط به اراضی ملی است که با هدف شفافسازی و جلوگیری از فساد احتمالی انجام شد. این اقدام باعث شده است تا منابع طبیعی کردستان در سال ۱۴۰۴ در میان استانهای کشور از نظر نظم اداری و دقت در ثبت اطلاعات، جزو استانهای برتر باشد. مدیریت بحران و حضور میدانی یکی از ویژگیهای مدیریتی مهندس شریفی پور، حضور میدانی و تصمیمگیری در صحنه است. در تابستان گذشته، هم زمان با وقوع چند فقره آتشسوزی گسترده در جنگلهای مریوان، سروآباد و بانه، او شخصاً در مناطق حادثهدیده حاضر شد و ضمن هدایت عملیات اطفا، از نیروهای یگان حفاظت و مردم محلی قدردانی کرد. او معتقد است که هیچ مدیری نمیتواند از پشت میز جنگل را نجات دهد؛ حفاظت از منابع طبیعی، عمل میخواهد، نه شعار. همین نگاه باعث شده است که اعتماد نیروهای میدانی به مدیریت تقویت و انگیزه کاری در بین آنان افزایش یابد. مردم، محور اصلی حفاظت از طبیعت یکی از دستاوردهای مهم مدیریت فعلی منابع طبیعی کردستان، تغییر نگاه مردم نسبت به عرصههای ملی است. در گذشته، بخشی از جامعه روستایی منابع طبیعی را متعلق به دولت میدانست و نسبت به حفاظت از آن احساس مسئولیت نمیکرد. اما در چند سال اخیر، با اجرای برنامههای آموزشی و ترویجی، نگاه مردم به طبیعت تغییر کرده است.
مهندس شریفی بارها در نشستهای عمومی و روستایی گفته است: اگر مردم خود را صاحب این منابع بدانند، هیچ متجاوزی جرات تعدی به جنگل و مرتع را نخواهد داشت.» در همین راستا، بیش از ۱۵۰ تشکل محلی و داوطلب مردمی در قالب طرحهای قرق مشارکتی و دیدهبانی منابع طبیعی در سطح استان فعالیت دارند که نتیجه اعتمادسازی و تعامل نزدیک میان دولت و مردم است. اقتصاد سبز و مشاغل جایگزین اداره کل منابع طبیعی کردستان، با هدف کاهش فشار اقتصادی بر مراتع و جنگلها، طرحهایی را برای توسعه مشاغل جایگزین سازگار با طبیعت در دستور کار قرار داده است. از جمله این طرحها میتوان به توسعه کشت گیاهان دارویی، کشت زراعت چوب و ترویج گردشگری طبیعی اشاره کرد. اجرای این طرحها، ضمن حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از تخریب منابع، باعث افزایش درآمد خانوارهای روستایی و ایجاد انگیزه برای مشارکت در حفاظت از طبیعت شده است. نگاه آیندهنگر؛ منابع طبیعی برای نسلهای بعد در رویکرد مدیریتی جدید، حفاظت از منابع طبیعی صرفاً برای نسل امروز نیست. همانگونه که مهندس شریفی پور تأکید میکند: ما امانتداران خاک و درختان برای فرزندان خود هستیم. هر درختی که امروز میکاریم، سرمایهای برای نسلهای آینده است.» در همین راستا، پروژههای بیولوژیک و مکانیکی آبخیزداری در مناطق بحرانی استان توسعه یافته است. تنها در سال ۱۴۰۴ بیش از ۵ هزار هکتار عملیات آبخیزداری و بیابانزدایی در مناطق قروه، بیجار،دیواندره، کامیاران، دهگلان و مریوان اجرا شده است که نقش مؤثری در مهار روانآبها و تقویت سفرههای زیرزمینی دارد. تعامل بینسازمانی و پیگیری قضایی قاطع منابع طبیعی بهتنهایی نمیتواند از عرصهها محافظت کند. همکاری دستگاههای امنیتی، انتظامی و قضایی نقش مهمی در بازدارندگی از تخلفات دارد. در دوره مدیریت مهندس شریفی پور، تعامل نزدیک با دادگستری، نیروی انتظامی و سپاه پاسداران موجب افزایش سرعت رسیدگی به پروندههای تخریب و تصرف شده است.
بنا بر اعلام اداره حقوقی منابع طبیعی استان، در هفتماهه نخست امسال بیش از ۸۰ درصد پروندههای ارجاعی در مراجع قضایی منجر به صدور حکم قطعی به نفع دولت شده است. این روند باعث افزایش اعتماد عمومی به قانون و کاهش جرایم تکراری شده است. کردستان، الگوی ملی در شفافیت و سلامت اداری این شفافیت، ضمن جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی، زمینه اعتماد متقابل مردم و سازمان را فراهم کرده و به گفته کارشناسان، اداره کل منابع طبیعی کردستان اکنون یکی از پاکترین و منظمترین دستگاههای اجرایی استان محسوب میشود.
راه آینده؛ از مشارکت تا پایداری با وجود همه دستاوردها، مسیر حفاظت از منابع طبیعی همچنان دشوار و پرهزینه است. تغییر اقلیم، خشکسالی و فشار جمعیتی همچنان تهدیدی جدی برای زاگرس است. ازاینرو، مدیران منابع طبیعی معتقدند که آینده این حوزه، در گرو مشارکت واقعی مردم، آموزش مستمر و ایجاد انگیزه اقتصادی برای حفاظت از طبیعت است. مهندس شریفی پور در جمع کارشناسان خود تأکید کرده است: «هیچ حفاظتی بدون باور عمومی پایدار نخواهد ماند. باید مردم را به جای تماشاگر، به بازیگر اصلی حفظ منابع طبیعی تبدیل کنیم.» او با طرح برنامهای موسوم به «نهضت سبز کردستان» قصد دارد طی سه سال آینده بیش از ۱۰ میلیون اصله نهال مقاوم بومی را در عرصههای مختلف استان غرس کند؛ طرحی که همزمان با برنامه ملی کاشت یک میلیارد درخت اجرا خواهد شد.
جمعبندی: کردستان، نگهبان سبز زاگرس کردستان امروز در مسیر تازهای از مدیریت منابع طبیعی قرار دارد؛ مسیری که از درک علمی زمین آغاز میشود و به باور اجتماعی مردم ختم میگردد. کاهش تخلفات، احیای اراضی، افزایش اعتماد عمومی، توسعه طرحهای جایگزین اقتصادی و استقرار نظام شفافیت، همه و همه نشاندهنده رویکردی است که بر پایه دانش، اخلاق و تعهد شکل گرفته است. در این میان، نقش مهندس شریفی پور بهعنوان مدیری با تجربه، پاکدست و مردمی، برجسته است. او با تکیه بر صداقت، سختکوشی و ایمان به وظیفه، ثابت کرده است که منابع طبیعی تنها با قانون حفظ نمیشود، بلکه با عشق، اخلاق و احساس مسئولیت زنده میماند. کردستان با این مسیر روشن، میتواند به الگوی ملی حفاظت از منابع طبیعی در کشور تبدیل شود؛ الگویی که بر پایه باور به «طبیعت بهعنوان میراث مشترک همه نسلها» استوار است.
فرید سماواتی/سنندج
